Stres - tajemniczy sposób zachowania wobec trudnych problemów zyciowych

Pod względem poznawczym, emocjonalnym
i behawioralnym człowiek jest wciąż wielką tajemnicą. Tajemnicą jest jego wnętrze, jego miłość, jego cierpienie, jego pasje. Tajemnicą jest także sposób jego zachowania wobec trudnych okoliczności życiowych.          

Wyniki badań psychologicznych skupiają się przede wszystkim na ukazaniu znaczenia sposobu zachowania jednostki w radzeniu sobie (ang. coping) z trudnymi, nieuchronnymi sytuacjami stresowymi.

Tymczasem zdolność znoszenia frustracji i przykrych stanów emocjonalnych - według Gordona W. Allporta, to jeden z najistotniejszych komponentów charakteryzujących dojrzałą osobowość człowieka. W tym procesie tworzą się różne mechanizmy pozwalające zredukować przeżywane cierpienie, z którym się styka.       

Potoczne rozumienie stresu   

W dzisiejszych czasach wiele osób jest mało odpornych psychicznie przez co, między innymi są narażone na stres.  Stres, w rozumieniu potocznym, to reakcja naszego organizmu na daną sytuację
z jaką przyszło nam się zmierzyć. Sprawia, że tracimy radość życia i ogarnia nas brak pewności siebie. Powoduje zmiany w równowadze hormonalnej i funkcjonowaniu układu odpornościowego oraz wpływa na pojawienie się innych objawów - mniej lub bardziej utrudniających naszą codzienność.     
Źródłem stresu mogą być różnorakie bodźce i powody.  Zarówno sytuacje zagrażające życiu
i zdrowiu człowieka (problemy zdrowotne, zawodowe czy rodzinne), jak też poczucie braku kontroli nad wydarzeniami lub przeświadczenie, że zadanie jest zbyt trudne do wykonania.
Radzenie sobie ze stresem obejmuje doraźne obniżanie przykrego napięcia, łagodzenie negatywnych stanów emocjonalnych oraz poszukiwanie rozsądnych sposobów rozwiązywania pojawiających się problemów powodujących stres.
Wykształcone w procesie ewolucji reakcje człowieka na stres, w warunkach braku czasu na odpoczynek i relaks, prowadzą do poważnych dolegliwości. Najpierw odwracalnych, ale  z czasem coraz trudniejszych do zmiany.    

Czym jest stres?    

Autorem pojęcia stres jest Hans H. Selye, lekarz fizjopatolog i endokrynolog kanadyjski, który
w 1936 roku użył pojęcia stres w bardzo specjalistycznym, technicznym sensie, jako „nieswoistą reakcję organizmu na wszelkie stawiane mu żądania.”

Zjawiska zdarzeń stresowych trudno zrozumieć bez próby odpowiedzi na pytanie czym jest stres.  Jednak do chwili obecnej brak na nie jednoznacznej odpowiedzi.
„Encyklopedia PWN” definiuje stres jako stan obciążenia systemu regulacji psychicznej powstający w sytuacji zagrożenia, utrudnienia lub niemożności realizacji ważnych dla jednostki celów, zadań, wartości.
Według „Słownika Psychologii” (Reber i Reber, 2008) stres (ang. stress): 1. ogólnie: wszelka siła, która zastosowana wobec organizmu, wywołuje istotną jego zmianę, zazwyczaj z konotacją, że jest to zniekształcenie lub wypaczenie; termin ten stosuje się w odniesieniu do sił i nacisków zarówno fizycznych, jak psychicznych i społecznych; należy zwrócić tu uwagę, że tak rozumiany stres oznacza przyczynę – stres poprzedza tu pewien skutek; 2. stan napięcia psychicznego, wywołany przez siły i naciski, o których mowa w znaczeniu 1.; należy zwrócić uwagę, że stres  w tym znaczeniu jest skutkiem, efektem występowania  różnych nacisków; na oznaczenie czynnika sprawczego stosuje się tu termin stresor.

Natomiast w „Internetowym Słowniku Języka Polskiego” stres jest określany jako stan wzmożonego napięcia nerwowego, będący reakcją na działanie negatywnych bodźców fizycznych lub psychicznych.

W teoretycznych rozważaniach na temat stresu i radzenia sobie z nim trudno pominąć najbardziej znaną teorię – Richarda Lazarusa i Susan Folkman, w której stres definiowany jest jako określona relacja pomiędzy osobą i otoczeniem, która oceniana jest przez tę jednostkę jako obciążająca jej zasoby i narażająca na szwank jej dobre samopoczucie.

Kolejną teorią dotyczącą stresu jest teoria zachowania zasobów Stevana Hobfolla, według, której definiuje się stres psychologiczny jako reakcję wobec otoczenia, w którym istnieje:

a)      zagrożenie utratą zasobów netto

b)      utrata zasobów netto

c)      brak wzrostu zasobów, następujący po zainwestowaniu w nie.

Autor docenia znaczenie subiektywnej oceny zasobów, przyjmując, że zarówno spostrzeganie jak
i faktyczna utrata zasobów jest wystarczające do doznania stresu (Strelau, 2008).

W psychologii polskiej zainteresowanie problematyką stresu datuje się na lata 60. Inicjatorem badań był Tadeusz Tomaszewski (1963) i Janusz Reykowski (1966). Według nich stres jest stanem będącym wynikiem braku równowagi między obiektywnie istniejącymi wymaganiami a możliwościami jednostki. Tymczasem Jan Strelau pojęcie stresu odnosi do stanu, który charakteryzowany jest przez silne emocje negatywne, takie jak strach, lęk, złość, wrogość, a także inne stany emocjonalne wywołujące dystres oraz sprzężone z nimi zmiany fizjologiczne i biochemiczne, ewidentnie przekraczające spoczynkowy poziom aktywacji (pobudzenia). Stan stresu spowodowany jest brakiem równowagi (wystąpieniem rozbieżności) pomiędzy wymaganiami a możliwościami jednostki, co do radzenia sobie z nimi (Strelau, 1996).     

Pozytywne i negatywne znaczenie stresu   

Ludzie interpretując różne sytuacje stresowe nadają im zarówno negatywne jak i pozytywne znaczenie. Stres ma również dwojaki skutek - na jednych działa mobilizująco, dla innych jest to czynnik całkowicie blokujący.

Negatywna postawa wobec stresowych zdarzeń charakteryzuje się tym, że osoba, która zmaga się ze stresem nie potrafi się skoncentrować na polepszeniu sytuacji, jest przytłumiona i nie wie jak sobie poradzić z problemem, który ją spotkał. Jest zniechęcona, apatyczna, rozgoryczona, zrozpaczona, biernie poddaje się lenistwu, ma poczucie bezradności i beznadziei. W skrajnych przypadkach
popada w uzależnienie od alkoholu i narkotyków. Są też tacy, którzy traktują stres jako na przykład sposób na zwolnienie z odpowiedzialności czy zainteresowanie ze strony najbliższych.

Z kolei człowiek przyjmujący pozytywną postawę wobec stresowych sytuacji ma chęć do pracy, do zmiany. Jest to czynnik, który pobudza nas do jakiegoś działania. Staramy się zaakceptować stres jako nieoczekiwane zrządzenie losu zgodne z przeznaczeniem lub wolą Bożą. Nie tracimy nadziei na jego pokonanie. Mamy poczucie własnej sprawczości i odpowiedzialności. Możemy też postrzegać stres jako szansę na sprawdzenie samego siebie w wewnętrznym doskonaleniu się. Między innymi poprzez skuteczne pokonywanie zaistniałych trudności (lęku, niepewności, straty), własne czynności poznawcze i behawioralne czy emocjonalne doświadczenie. Wiemy, że musimy i wierzymy, że możemy sobie z tym poradzić akceptując wszystkie niedogodności, a niejednokrotnie traktując je jako specyficzne, nowe zadanie lub życiowe wyzwanie. Wyzwanie, którego podjęcie i pokonanie może wy- wołać pozytywne skutki, mobilizując do wewnętrznej przemiany i lepszego życia.  

Zbadaj swój stres związany z egzaminem, który właśnie masz przed sobą           

Proponowane narzędzie to Skala Niepokoju Związanego z Egzaminem, autorstwa Toma Trauer`a, która niezależnie od zdolności i przygotowania merytorycznego studentów diagnozuje ich skłonność do niepokoju.

Kwestionariusz został zaczerpnięty z pracy Trauera, „Encyklopedia życia codziennego cz. 4 – stres wszystko o przyczynach, mechanizmach i skutkach napięć nerwowych” (1992). W publikacji twierdzi się, że studenci mający większą skłonność do niepokoju osiągają znacznie gorsze wyniki podczas egzaminów czy rozmów kwalifikacyjnych.      

Skala Niepokoju Związanego z Egzaminem (wg Trauer`a)

Stresy u niektórych osób mogą wywoływać zmiany efektywności pracy, mogą wpływać na wyniki egzaminów. Sprawdź jak jest w twoim przypadku wykonując poniższy test.         

1- Prawie nigdy         
2- Czasami     
3- Często       
4- Prawie zawsze       

1. Mam nieprzyjemne uczucie w czasie egzaminu.                                                                       1 2 3 4

2. Jestem napięty podczas testów.                                                                                                  1 2 3 4

3. Jestem przerażony w czasie ważnych egzaminów.                                                                    1 2 3 4

4. Serce bije mi bardzo szybko w czasie ważnych testów.                                                            1 2 3 4

5. Myślenie o ocenie, jaką dostanę, przeszkadza mi w pracy nad testem.                                     1 2 3 4

6. W czasie egzaminu łapię się na myśleniu, czy kiedykolwiek przebrnę przez kurs.                  1 2 3 4

7. Myśl o niezdaniu przeszkadza mi w koncentracji.                                                                    1 2 3 4

8. W czasie testów myślę, co będzie, jak obleję.                                                                           1 2 3 4

      
Po skończeniu testu zsumuj punkty za pytania 1-4 i oddzielnie za pytania 5-8. Jeśli suma w każdej części przekroczyła 10, to znaczy, że stres egzaminacyjny ma negatywny wpływ na wynik twoich sprawdzianów wiadomości.

Podsumowanie

Nie ma życia bez stresu. W sytuacjach rzeczywistego zagrożenia reakcja ta ma bardzo ważne znaczenie obronno-adaptacyjne, ale przedłużająca się reakcja stresowa może prowadzić do licznych patologii (ogólne obniżenie odporności, nerwice, depresje, schorzenia układu krążenia, pokarmowego, oddechowego, skóry, zaburzeń funkcji seksualnych i wielu innych).

Dlatego warto pielęgnować w sobie pozytywne stany emocjonalne i nauczyć się skutecznych technik radzenia sobie ze stresem.          

                                                                                                                                                                                                        Małgorzata Podniesińska, psycholog                                                                                                                                        +48 733 580 723